2. Badanie densytometryczne

Badanie densytometryczne – badanie gęstości kości wykonywane jako badanie radiologiczne metodą absorpcjometrii wiązki promieniowania rentgenowskiego o podwójnej energii (DEXA – dual energy X-Ray absorptiometry) pozwalające określić mineralną gęstość kości (BMD – bone mineral density) na podstawie pomiaru odsetka energii promieniowania przechodzącego przez badany obszar kośćca w stosunku do energii wiązki padającej po kalibracji densytometru zestawem wzorców. Wynikiem badania densytometrycznego jest wartość BMD odpowiadająca masie kości odwzorowanej w jednostce powierzchni na płaszczyźnie obrazu rentgenowskiego (w g/cm2). Dla analizy uzyskany wynik odnoszony jest do średnich wartości BMD w populacji w zależności od miejsca badania w obrębie szkieletu, rasy, wieku, płci i masy ciała. Podstawą diagnozy osteoporozy jest stwierdzenie obniżenia wartości BMD w badanym obszarze o ponad 2,5 odchylenia standardowego od średniej szczytowej wartości BMD w populacji (określana w badaniu jako wartość T-score < -2,5 SD) gdyż stwierdzono, że koreluje ono ze statystycznie znamiennym wzrostem częstości występowania złamań. Im niższe wartości wskaźnika T, tym bardziej zaawansowana osteoporoza. Przyjęto, że wartości T-score w warunkach prawidłowych zawierają się w zakresie <-1,5 : +1,5>. Wartości w przedziale <-1,5: -2,5> określono mianem osteopenii, tj. stanu, w którym kość nie wykazuje już prawidłowego uwapnienia, ale nie ma jeszcze zwiększonego ryzyka występowania złamań, czyli nie ma podstaw do postawienia diagnozy osteoporozy.
Badania metodą DEXA wykonywane są w obrębie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego oraz szyjki kości udowej i nasady dalszej kości promieniowej kończyny przeciwległej do dominującej (tj. lewych kości udowej lub promieniowej u osób praworęcznych). Interpretacja uzyskiwanych wyników wymaga dużej ostrożności, gdyż wiele zmian patologicznych, np. z powodu wytworzenia w badanym obszarze osteofitów – jak to ma miejsce w przypadku zmian zwyrodnieniowych lub też obecności obfitej kostniny w przypadku wygojonego złamania – zawyża uzyskiwane wyniki maskując osteoporozę. W takich przypadkach należy wykonać badanie w analogicznym obszarze kończyny przeciwległej, tj. po stronie kończyny dominującej biorąc pod uwagę w interpretacji wyniku fakt, że ma ona z powodu większego obciążania wyższe wartości BMD niż kończyna przeciwległa.
Inną techniką badania stanu uwapnienia kośćca jest badanie ilościowe tomografii komputerowej (QCT) pozwalające z wysoką dokładnością ocenić gęstość mineralną kości w badanym obszarze (uzyskiwany wynik w g/cm3 tkanki). Badanie to, pomimo wysokiej czułości, rzadko wykonywane jest rutynowo z powodu wysokiej ceny i znacznej dawki promieniowania pochłanianego przez badanego.
Wykonywane są również badania ultrasonograficzne polegające na pomiarze pochłaniania dawki fali ultradźwiękowej podczas jej przechodzenia przez kość – wymaga umieszczenia badanej okolicy w ośrodku przenoszącym falę dźwiękową (najczęściej jest nim woda). Badanie to jest najczęściej wykonywane w obrębie wyrostka łokciowego kości łokciowej oraz guza kości piętowej. Pomimo, że pozwala uzyskać wyniki z dużo mniejszą dokładnością (błąd pomiaru sięga nawet 20-30% w przeciwieństwie do badania metodą DEXA, gdzie błąd nie powinien przekraczać 5%, a w nowoczesnych aparatach nawet 1-2%) są szeroko wykonywane z racji kilkukrotnie niższej ceny, braku napromieniowania chorego oraz krótszego czasu wykonywanego badania. Nie bez znaczenia są również dużo mniejsze gabaryty samego aparatu pozwalające na jego łatwe przemieszczanie. Z powyższych powodów badania densytometryczną techniką ultrasonograficzną używane są do szybkich, szeroko wykonywanych badań przesiewowych (screeningowych) pozwalających z dużym prawdopodobieństwem określić osoby zagrożone osteoporozą, u których rozpoznanie weryfikuje się w drugim etapie badaniem metodą DEXA.